BEWAREN EN ONDERHOUDEN ELPEES

De elpee is weer helemaal terug, eigenlijk al jaren. Het aanbod aan nieuwe elpees is enorm, iedere artiest brengt nieuw werk ook uit op elpee en vaak worden eerdere albums alsnog op vinyl uitgebracht. Daarnaast is ook sprake van een enorme grote markt in de tweede hands elpees. Platenzaken, platenbeurzen en speciale websites bieden hier een ongekende hoeveelheid producten aan.

En een groot deel van dat aanbod komt uiteindelijk bij een liefhebber thuis om afgespeeld te worden. En omdat we allemaal weten dat vinyl kwetsbaar is, spelen hierbij de grote vragen:

Home

• Hoe onderhoud ik een elpee?
• Hoe bewaar ik mijn elpees?

Deze vragen worden hieronder beantwoord. En voor de duidelijkheid: dit is hoe ik het doe. Als je googelt naar elpee onderhoud, word je overspoeld met ideeën. Prima, uiteraard. Maar hieronder staat hoe ik het doe.

Onderhouden elpees

Hoe mooi elpees ook zijn, ze zijn kwetsbaar. Ik kan me herinneren dat een familielid van me ooit een elpee tegen een verwarmingsbuis aanzette en deze niet veel later volledig kromgetrokken was. Volgens mij was het “Thriller” van Michael Jackson… Kwetsbaar dus. Kwetsbaar voor zaken als stof, krassen, deuken en vervorming. En ook het gebruik leidt tot afname van de kwaliteit, zeker als de platenspeler niet goed is afgesteld.

Ik onderscheid twee soorten onderhoud:

·         Onderhoud direct na aanschaf (en voor het eerste gebruik)

·         Onderhoud bij later gebruik

Zoals ik hierboven schreef is het aanbod aan nieuwe elpees enorm, maar is er ook een gigantisch aanbod aan gebruikt vinyl. En het maakt echt wel uit of een elpee nieuw is of gebruikt als het gaat om dat directe onderhoud. Een nieuwe elpee komt vers van de fabriek, is daar gecontroleerd en je mag er vanuit gaan dat die kwalitatief in orde is. Een gebruikte elpee biedt die garantie niet. Je kunt bij een tweede handsje niet op voorhand  zien hoe de vorige gebruiker(s) ermee is/zijn omgegaan. Daar zul je dus een stuk voorzichtiger moeten zijn.

Ik hanteer een simpel uitgangspunt als het om onderhoud gaat: het beste is om iedere elpee de volledige behandeling te geven, maar bij een nieuwe elpee is dat niet per se nodig, daar kunnen wat stappen worden overgeslagen (dat hoeft dus niet). Ik heb dat geprobeerd in een schema duidelijk te maken en dat zal ik verderop toelichten.

Mijn “stappenplan” na aanschaf van een elpee

1

AANSCHAF

Een nieuwe elpee (nieuwe persing) zal, inclusief de buitenhoes, in principe altijd in een folie zitten. Dat is in zekere zin een bescherming voor de verkoper. Als je de elpee terugbrengt (om wat voor reden dan ook) en de folie is niet aangebroken, dan weet de verkoper dat de elpee nog ongebruikt en intact is. Deze folie zorgt er daardoor wel voor dat je de elpee niet vooraf kunt controleren. Dat geldt natuurlijk ook voor elpees die je via het internet koopt, zowel bij nieuwe als ook bij gebruikte elpees. Die zie je pas als ze thuis zijn afgeleverd.

Als je een tweede hands elpee koopt bij een platenzaak, op de markt, op een beurs of van een kennis, dan kun je de elpee wel controleren. Je haalt de elpee daarbij op de juiste manier uit de hoes (zorg ervoor dat je hand / vingers) het vinyl niet raken, anders dan alleen de rand. Zie de foto’s hiernaast. De duim over de rand van de elpee en de andere vingers ondersteunen het label. Zo blijft de elpee schoon.

Check of je beschadigingen ziet. Denk hierbij aan deukjes, krassen, scheurtjes of een gebogen elpee. Bekijk het vinyl vanuit verschillende hoeken. Vuil hoeft op zich geen probleem te zijn, maar als een elpee echt enorm smerig is, dan is het misschien verstandig om de elpee niet te kopen. Vuil kan namelijk vocht vasthouden en dan op enig moment zodanig vastkoeken dat het niet meer loslaat en dan is de elpee niet goed meer.

Twijfel je? Ben je in een platenzaak? Vraag dan of je de elpee mag beluisteren. Veel platenzaken hebben platenspelers waarmee je dat kan. Als je dat niet doet en je koopt de elpee, je loopt ermee naar buiten, dan kun je de elpee in principe niet meer ruilen. Veel platenzaken adviseren ook om de gebruikte elpee voor de koop goed te controleren. Soms staat dat zelfs netjes vermeld op posters of affiches. Dat doen ze met een reden. Want wie zegt niet dat een later vastgestelde beschadiging toch door jou is veroorzaakt? Voorkom een zinloze discussie en check de elpee. Ben je op een beurs of een rommelmarkt, vraag aan de verkoper of je de elpee even uit de hoes mag halen om hem te bekijken. Mag je dat niet? Dan weet je genoeg. Walk away…

2

UIT DE VERPAKKING

Haal de elpee uit de verpakking op de manier die je al hebt toegepast toen je de elpee controleerde bij de aanschaf. Je kunt nu de elpee voorbereiden om deze stofvrij te maken. Leg hem hiervoor op een speciale ondergrond die krasvrij is en niet pluist. Ik gebruik daarvoor een speciale mat die de elpee vastklemt en die niet schuurt.

De cleaning work mat

De cleaning work mat met een
elpee erop

Twee “tools” die ik gebruik: een siliconen roller (die stof uit de groeven trekt) en een fijne borstel

3

STOF VERWIJDEREN

Gebruik de borstel om het ergste vuil te verzamelen en van de elpee te vegen. Druk de borstel zachtjes op het vinyl en draai de borstel langs de elpee, in een cirkelvorm en probeer de borstel over de gehele breedte van de elpee te houden. Als je de hele elpee hebt gehad, kan het zomaar zijn dat aan de rand van de haartjes van de borstel wat stof verzameld is. Veeg dat voorzichtig van de elpee. Herhaal dit proces, alleen beweeg de borstel nu andersom. Als je de eerste keer met de klok mee hebt gedraaid, nu dan tegen de klok in. Als je weer rond bent geweest en er ligt nog wat stof, veeg dat dan ook van de elpee.

Gebruik daarna eventueel de siliconenroller. Beweeg deze vanuit het label naar de rand van de elpee. Dat moet je enkele malen herhalen tot je de hele elpee hebt gehad. Deze siliconenroller zal na enkele elpees vol komen te zitten met stof en daarna minder goed gaan werken. Geen probleem. Je kunt deze roller onder de kraan met lauw water prima schoon krijgen. Nadat je hem hebt schoongemaakt, gewoon laten drogen. Niet met doeken afdrogen.

Als je dit hebt gedaan, moet je ook nog de andere kant van de elpee doen. Haal de elpee van de mat, veeg deze schoon met de borstel. Dat doe je omdat mogelijk stof van de onderliggende kant op de mat is gekomen en je dat niet op de kant wilt hebben die je net stofvrij hebt gemaakt). Als je de mat schoon hebt, leg dan de elpee op de mat met de andere kant naar boven en maak hem stofvrij zoals hierboven beschreven.

Stop deze elpee niet meer terug in de binnenhoes die bij de elpee werd meegeleverd. Mocht je besluiten om de elpee niet te reinigen, stop de elpee dan wel in een nieuwe (en dus stofvrije) binnenhoes.

4 - 5 - 6

REINIGEN | DROGEN | NIEUWE HOES

Als je er voor hebt gekozen om de elpee ook te reinigen, doe dat dan direct na stap 3. Je bent dan toch bezig en dan kun je het in één keer aanpakken. Wel zo efficiënt. En eerlijk gezegd, ik ervaar dit ook als therapeutisch.

Als je beide stappen (stofvrij en reinigen) wilt doen, wat “moet” je dan hebben?

• De cleaning work mat
• De borstel / siliconenroller
• Middelen om de elpee te reinigen
• Een stabiele tafel
• Een pluisvrij doekje

De eerste stap, stofvrij maken, is dus al gedaan, dan komt de volgende stap: reiniging van de elpee.

In principe zijn er drie methodes (technieken / middelen) om de elpee te reinigen:

1. Met de hand

2. Met een handmatig bediend systeem

3. Met een mechanisch systeem

1. Met de hand

De simpelste opties is om de elpee zonder een systeem schoon te maken, bij wijze van spreken met de hand afwassen in de keuken. Op YouTube zijn daar voldoende voorbeelden van te vinden. Het heeft niet mijn voorkeur omdat de kwaliteit van de reiniging per keer wisselt. Met “systemen” kun je een betere constante reiniging realiseren.

Wat heb je hiervoor nodig?

• Afwasmiddel
• Een kom
• Kalkvrij water (gekookt water / mineraal water)
• Een pluisvrije doek
• Een hulpmiddel om de elpee rechtop te laten staan (tijdens opdrogen)

Het afwasmiddel kun je kopen (talloze mogelijkheden) of zelf maken. Over het algemeen is reinigingsvloeistof niet extreem duur, maar ja, het kost wel wat geld. Zelf maken is dus zeker een optie. Een veel gebruikt “recept” is: een kwart liter isopropanol (IPA), driekwart liter gedestilleerd water en 2-3 druppels vaatwasmiddel. Isopropanol wordt veel gebruikt in de gezondheidszorg, komt voor in veel desinfectie- en schoonmaakmiddelen. Isopropanol oftewel IPA kun je niet drinken. Je kunt het prima via het internet verkrijgen. De IPA lost vet en vuil op en zorgt ervoor dat de vloeistof snel verdampt. De druppels afwasmiddel verminderen de oppervlaktespanning van het water zodat het snel van de plaat afloopt als deze staat te drogen.

Maak de pluisvrije doek nat met de reinigingsvloeistof en maak de elpee schoon. Houd de elpee daarbij op de juiste manier vast of leg hem op een krasvrije niet pluizende ondergrond (zoals de workmat). Beweeg de doek hierbij draaiend over de elpee, dus niet van binnen naar buiten. Mocht je het idee hebben dat de elpee nog niet voldoende schoon is, herhaal dan het schoonmaken. Je zou dan kunnen overwegen om dan in een andere richting te poetsen. Druk nooit te hard! Je kunt beter lichte druk uitoefenen en dat dan eventueel enkele malen herhalen.

Als je het idee hebt dat de elpee voldoende gereinigd is, zet hem dan rechtop neer (daar zijn ook middelen voor) om te laten drogen. Dat kan zomaar een half uur duren bij kamertemperatuur. Controleer toch altijd of de elpee echt 100% droog is! Vaak willen er nog wat druppels vloeistof op de rand van het laagste punt van de elpee zitten. Veeg die dan voorzichtig weg met een droge pluisvrije doek.

Je kunt de elpee nu in een nieuwe schone antistatische binnenhoes doen. Klaar.

2. Met een handmatig bediend systeem

Van de handmatige systemen zijn de Knosti Disco Antistat LP Washer en de Spin-Clean II Record Washer van Pro-Ject wel de bekendste. Ikzelf gebruik de Knosti, die is vergelijkbaar met het systeem van Pro-Ject, waarbij je de elpee handmatig in een speciale container ronddraait. De elpee gaat daarbij door een antistatische vloeistof en wordt langs twee borstels geleid. Op deze wijze worden de groeven goed gereinigd. Beide systemen maken gebruik van een kapje zodat de labels niet onnodig nat worden. Als ik zie welke kleur de vloeistof heeft nadat ik zo’n tien elpees heb gereinigd, weet ik zeker dat de elpee schoner is na de behandeling.

De gewone Knosti kost rond de €65,00, een luxere versie doet €105,00 en het systeem van Pro-Ject zit rond de €100,00. Van beide systemen zijn ook voldoende reservedelen en verbruiksonderdelen te koop.

De genoemde vloeistof kun je, net als met de hand kopen of zelf maken. Dat staat hierboven uitgelegd. Bij aanschaf heb je wel altijd een eerste flacon zodat je meteen kunt beginnen.

De twee genoemde systemen bevatten alle onderdelen om een elpee goed te kunnen reinigen. De container met borstel, een rekje om de elpees te kunnen laten staan drogen en een bevestigingskap waarmee de elpee in de container kan worden geplaatst er die er ook voor zorgt dat het label (in principe) niet nat wordt.

Hoe werkt het?

De elpee nog echt stoffig en vies 

• Haal het rekje onderuit de container en zet deze apart
• Vul de container met reinigingsvloeistof
• Zet het kapje over het label van een elpee en bevestig aan de andere kant de andere helft van het kapje (draai vast, niet te vast)
• Zet de elpee in de container (met de pinnen in de uitsparingen van de container)
• Draai de elpee rustig een aantal keren rond
• Herhaal dit maar nu in de andere richting
• Haal de elpee van de container
• Verwijder het kapje
• Zet de elpee in het rekje
• Laten drogen (minstens 30 minuten bij kamertemperatuur)

Hoe vaak moet je de elpee draaien om hem goed schoon te krijgen? Ik zou zeggen, beide kanten minimaal 7 keer, meestal draai ik de elpee 10 keer rond, in beide richtingen. Net zoals bij de handmatige reiniging, check ook hier na een half uur drogen de onderkant op druppels en maak desgewenst droog. De elpee kan nu in de nieuwe antistatische binnenhoes. Klaar!

Tot slot, en dit geldt zowel voor het handmatige reinigen als bij gebruik van het handmatig bediend systeem, de vloeistof kan hergebruikt worden.

Giet de gebruikte vloeistof via een filter (kan een simpel koffiefilter zijn) terug in de flacon of fles. Het residu zal aantonen dat er best veel vuil van de elpee is afgekomen. Je zult wel merken dat de hoeveelheid vloeistof stapsgewijs afneemt, omdat er altijd wel wat verdampt of niet teruggewonnen kan worden. Na enige tijd zul je het dus moeten aanvullen.

Als de vloeistof erg donker is, is het ook verstandig om nieuwe (schone) te kopen.

In de Knosti 

Half uurtje drogen

De elpee ziet er nu stukken beter uit, oogt een stuk schoner!

3. Met een mechanisch systeem

Welke mechanische systemen zijn er allemaal om de elpee te reinigen? Hier kun je helemaal losgaan! En dat betekent dat hier ook de echt duurdere systemen te vinden zijn. En de keuze is reuze. De hamvraag is natuurlijk: wat ben je bereid om uit te geven aan deze systemen? Als geld geen probleem is, neemt je bijvoorbeeld eentje die gebruik maakt van sonische technologie waarbij hoogfrequente geluidsgolven het vuil uit de groeven trillen.

Welke luxere systemen zijn er allemaal (niet uitputtend, er zijn er meer):

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Het is een beetje flauw, maar de prijs is mede bepalend voor de kwaliteit en het uiteindelijke eindresultaat. Overigens zijn de prijzen richtbedragen, het kan per leverancier verschillen Kijkend naar de reviews is de Double Matrix Professional Sonic van Clearaudio een geweldig apparaat die je elpees tot in het diepste van de groef reinigt.

Maar ja… Bijna vijfduizend Euro! Daar kun je ook heel veel (tweede hands) elpees van kopen!

Erg populair is ook de Okki Nokki RCM1, voor iets meer dan een tiende van de prijs van Double Matrix Professional Sonic. En ook die doet het best goed.

En omdat het aanbod aan deze apparaten zo groot is, ze toch best verschillende manieren van werken hebben en ik er geen ervaring mee heb, ga ik hier niet op in. Als je op het streepje naast de naam van het type klikt, in de tabel, dan wordt je gelinkt naar een pagina waarin het apparaat wordt getoond of uitgelegd. Dat is wel zo makkelijk.

7

NETJES OPSLAAN | AFSPELEN | BEWAREN

BEWAREN EN ONDERHOUDEN ELPEES

Tot nu toe ben ik ingegaan op het onderhoud direct na aanschaf van de elpee. En of je nu altijd een volle reiniging doet na aanschaf, of dat je dit alleen doet bij een tweede hands elpee, bepaal je zelf. Maar op enig moment heb je de elpee schoon en hoe dan verder? Dan komen we op het gebied van bewaren en onderhouden tijdens gebruik. Omdat deze twee, naar mijn mening, onlosmakelijk, met elkaar verbonden zijn, behandel ik dat ook op die manier. Op een goede manier bewaren, behandelen en gebruiken is ook een vorm van onderhoud en daarmee behoud.

Hoe bewaar je de elpees? Uitgangspunt: respect voor je elpee. Het is een mooi medium wat met waardering moet worden behandeld.

Belangrijke tips:

• Vastpakken
  Blijf met je vingers van de elpee af! Pak hem vast zoals eerder op deze pagina is aangegeven. Was, als het even kan, eerst nog even je handen! Daarmee voorkom je dat vet en huidsmeer van je handen op het vinyl komt. Dat wil je niet.
  
  
• Licht
  Voorkom dat de zon direct op je elpees kan schijnen. Dat heeft twee redenen: de hoezen kunnen verbleken en de eventuele warmte kan het vinyl doen kromtrekken.
  
  
• Temperatuur
  Idealiter bewaar je elpees op kamertemperatuur. Dus (zoals hiervoor aangegeven) niet in de zon en niet in de buurt van hittebronnen (verwarming). Ook moet voorkomen worden dat de elpees te koud worden opgeslagen. Vinyl kan dan “brozer” worden, stijver.
  
  
• Positie
  Zet de elpees verticaal, bij voorkeur zo recht mogelijk. Een paar graden schuin mag, maar zeker niet teveel, anders trekken ze krom! Leg ze niet op elkaar om te voorkomen dat eventueel stof door het gewicht van de bovenliggende elpees in de groeven van onderliggende elpees wordt gedrukt. Daaruit vloeit voort dat als je elpees verticaal in een kast plaatst, je ook niet moet proppen. Want dan kun je ook het stof in de groeven van de omringende elpees drukken.
  
  
• Gelijke “vormen” bij elkaar
  Elpees naast elpees, 10” versies naast 10” versies en singeltjes naast elkaar. Als je enkele singeltjes naast een elpee zet, kan de elpee krom trekken.
  
  
• Luchtvochtigheid
  Teveel vocht is slecht, in mindere mate voor het vinyl, maar zeker wel voor de (kartonnen / papieren) hoes. In een normale situatie zal dit wel in orde zijn.
  
  
• Trillingen
  Voorkom dat de elpees teveel in aanraking komen met (zware) externe trillingen. Zet ze dus niet vlak bij een luidspreker.
  
  
• Houten kast
  Gebruik bij voorkeur hout als materiaal voor je meubel, kast of planken. Metaal kan statisch zijn en dat is niet goed voor de elpee. Zorg er wel voor dat het hout van goede kwaliteit is en planken niet gaan doorzakken.
  
  
• Elders opbergen
  Mocht je beperkte ruimte hebben en een deel van je collectie elders willen opslaan, zorg ervoor dat de opslag van deze elpees dan ook zoveel mogelijk aan de voorgaande eisen voldoet. Natuurlijk kun je de elpees in dozen bewaren, als ze maar rechtstaan en je niet teveel gaat proppen.
  
  
• Hoezen
  Bewaar de elpee in een antistatische binnenhoes met een plastic folie aan de binnenkant. En plaats deze met de elpee met de opening naar boven in de cover! Dan heeft stof minder kans om alsnog bij de elpee te komen.
  
  
• Plastic buitenhoes
  Extra bescherming van de cover (en meteen een extra bescherming tegen stof) zijn plastic hoezen die je over de cover kunt plaatsen.
  
  
• Gebruik goede apparatuur
  Misschien een dooddoener, maar een goede platenspeler die ook goed is afgesteld, is net zo belangrijk bij het behoud van de elpee als de andere zaken. Teveel naalddruk zal zowel naald als elpee extra doen slijten. En ook een verkeerd afgestelde compensatie van de zijdelings druk kan slijtage aan de groef veroorzaken.
  
  
• Schoon, stofvrij en antistatisch houden elpee
  Maak de elpee voor en na gebruik schoon met een borstel. Er komt altijd wel wat stof op en zo voorkom je dat het “stapelt” en dat je het onnodig meeneemt naar de binnenhoes. En de meeste borstels zorgen dan ook voor de afvoer van de statische lading. En het kan geen kwaad om na enige tijd een elpee weer volledig te reinigen, zeker als je hem wat vaker afspeelt (draait).
  
  
• Onderhoud platenspeler
  Hou de platenspeler ook netjes schoon. Mensen vinden het niet altijd mooi, maar een kap zorgt wel voor bescherming tegen stof. En reinig de naald geregeld met een speciale borstel (al dan niet met een vloeistof). Het kan ook geen kwaad om de naald geregeld te vervangen (soms hoor je ook wel wanneer het nodig is) en doe dat ook met de snaar (als je een snaar aangedreven platenspeler hebt).

Belangrijke tips:

• Boekhouding
  Hou een overzicht bij van je elpees. Als je er een paar hebt, weet je wel wat je hebt. Als je richting de 1.000 gaat, wordt het lastiger. Mocht je dan een keer op platenjacht gaan, voorkom je dat je per ongeluk een elpee koopt die je al hebt (ik ben ervaringsdeskundige). Je kunt dit doen met bijv. Excel, Word (is meer werk), databases of bij speciale websites, zoals discogs.com.
  
  
• Logisch opslaan
  Ook nu geldt dat het terugvinden van een elpee niet al te lastig is als je er nog niet veel hebt, bij grotere getallen wordt het wat anders. Kies voor een logisch systeem waarin je de elpee sorteert. Zo heb ik een groot deel alfabetisch op artiest en vervolgens per artiest chronologisch. Ik heb een aantal schappen in mijn kasten gereserveerd voor bands waar ik veel albums van heb (RUSH, Genesis, SAGA, etc…). Dat oogt wel mooi. Maar bedenk een structuur en hou je eraan.
  
  
• Showen / display
  Hoezen zijn vaak kleine kunstwerken die je best mag showen. Er zijn talloze systemen op de markt waarmee je de hoezen kunt showen. En ook daar kun je het heel duur maken of juist niet. Zo heb ik zelf een raamwerk gemaakt waarin ik heel simpel negen hoezen kan plaatsen die dan als wisselende wanddecoratie dienen. Leuk en makkelijk. En voor nog geen tien EURO een koopje. Voorkom natuurlijk wel dat de elpees op deze manier kunnen worden blootgesteld aan direct zonlicht. Voor menig platenliefhebber is een grote wandkast met daarin alle elpees een soort droom, niet altijd zijn partners het daarmee eens, maar het is wel mooi. Alleen vereist dat wel ruimte! Elpees zijn ruimtevreters.

Home